مادها چادرنشینانی بودند که در هزاره دوم قبل از میلاد از مرزهای شمال شرقی و شمال غربی به سرزمین ایران وارد شدند. در اواخر قرن ۸ قبل ازمیلاد بود که مادها در نواحی غربی ایران متحد شدند تا در مقابل حمله آشوریان مقابله کنند. آن ها در جنگ هایی ۱۰۰ ساله با آشوریان سرانجام موفق شدند آن ها را شکست دهند و دولتی را ایجاد کنند که مدت ها پادشاهی کند اما سرانجام از کوروش بزرگ شکست خوردند .
مختصری از تاریخ سلسله ماد
چگونگی تشکیل دولت ماد در هالهای از ابهام قرار دارد و تا کشف اسناد بیشتر باید صبر کرد تا تاریخ این دوره بیشتر توسط باستانشناسان هویدا شود. جغرافیای دولت ماد را میتوان در قسمت شمال غربی فلات ایران جستجو کرد. پایتخت دولت ماد، همدان امروزی یا هگمتانه بود. دولت ماد از شمال با اورارتو، از جنوب با عیلام و از غرب با دولتهای بینالنهرین محدود میشد. به نظر میرسد نخستین کسی که پس از غلبه نهایی مادها بر سکاها در صدد اتحاد قبایل ماد برآمد، دیاکو بود. کتزیاس این زمان را با انقراض دولت آشور برابر میداند. هرودوت بنیانگذار دولت ماد را دیاکو میداند. بنابر روایات هرودوت، او نخست بهعنوان داور مورد رجوع عموم مردم بود و سرانجام از سوی عامه بهعنوان حکمران برگزیده شد تا در میان آنها مجری عدالت و نظم باشد.
دوره حکومت ماد، یک دوره ۱۳۰ ساله بوده است. در این دوره چهار پادشاه بر تخت پادشاهی ماد نشستند. دوره هر یک از این پادشاهان، با حوادثی گذشت. دیاکو بهعنوان موسس سلسله ماد، دولت تازه تاسیس ماد را در خطر خاصی قرار نداد. فرورتیش بهعنوان جانشین او تلاش کرد با سکاها وارد اتحاد شود؛ اما سکاها از طریق حیله، او را به قتل رساندند.
شاید مهمترین پادشاه دولت ماد، پادشاه سوم آن، هوخشتره بود. در دوره او دولت ماد از لحاظ سیاسی و اقتصادی رشد کرد. دوره شاه پایانی حکومت ماد نیز دوره تضعیف مادها بود که زمینه تسلط کوروش هخامنشی بر ماد را فراهم کرد.
سرزمین مادها
سرزمین مادها به دو قسمت تقسیم شده بود، در آغاز ماد بزرگ نواحی مرکزی و غربی ایران تا حدود کردستان و کوههای زاگرس را در برداشت. در قسمت دوم ماد کوچک آذربایجان را در برداشت همچنین نام قوم ماد و کشور ایشان مکرر در کتیبه های آشوری آمده است.
حاکمان این قوم در اوایل کار دست نشانده ی دولت بزرگ آشور بودند و به پادشاهان آن باج می دادند. پایتخت این قوم در گذشته هگمتانه نام داشت که بعدها به اکباتان تغییر نام داد .
قوم مادها در کوه هایی که به عنوان جایگاه خود در ایران انتخاب کرده بودند مس ، آهن ، سرب ، سیم و زر، سنگ مرمر و سنگهای گرانبها بدست می آوردند و چون زندگی ساده ای داشتند به کشاورزی بر دشت ها و دامنه تپههای منزل گاه خود مشغول بودند.
پادشاهان مادها چه کسانی بودند؟
به گفته هرودوت، تاریخدان یونانی، سلسله مادها که به مدت ۱۵۰ سال پادشاهی کردند در مجموع ۴ پادشاه داشت:
دیاکو: بنیانگذار حکومت مادها بود که هگمتانه را به عنوان پایتخت خود برگزید.
فرورتیش: دومین پادشاه ماد که به مدت ۲۲ سال حکومت کرد و با آنکه سرنوشت اسارت پدرش را دیده بود اما راه او را ادامه داد و با آشوریان جنگید اما شکست خورد. او قبایل مادها را متحد و از آن ها کشوری مستقل ساخت.
هووخشتره: سومین و قدرتمندترین پادشاه ماد و اولین پادشاه در دوران باستان است، پادشاهی که ۴۰ سال حکومت کرد، یک سلطنت سراسری را در ایران به وجود آورد و ایران را به یک قدرت مهم جهانی رساند به طوری که می توانیم او را بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار امپراتوری ایرانیان باستان بنامیم.
ایشتوویگو: آخرین پادشاه ماد که از سال ۵۸۵ تا ۵۵۰ قبل از میلاد فرمانروایی کرد. پس از سقوط هگمتانه استقلال ماد از بین رفت.
تمدن قوم مادها
تمدن ماد در زیر بنای شهرنشینی نقش پر رنگی داشت. اینکه پارسی ها ، به جای لوح گلی از کاغذ پوستی و قلم برای نوشتن استفاده می کردند و در ساختن ساختمان ها ستون های فراوان به کار می بردند همه این ها را مدیون مادها بودند همچنین بسیاری از قوانین اخلاقی پارسی ها و مذهبشان هم تقلیدی از قوم مادها بود. معماری دوره مادها بعدها زمینه ساز این شد بناهای درخشانی مانند تخت جمشید ساخته شدند.
پوشش مادها
لباس ساکنان ماد شرقی پیراهنی گشاد با آستینهای بلند و شلواری گشاد و چین دار یا روپوش کوتاه از پارچهٔ رنگارنگ از پشم بود. در انتهای هزارهٔ دوم پیش از میلاد ، ایرانیان مهاجر که در اوراسیا، جایی که آب و هوای متغیری داشت و زندگی به ویژه در جنگها به استفاده از اسب وابسته بود، لباسی با خود به درون ایران آوردند که این لباس شامل کلاهی بلند، نیمتنه و شلوار چرمی تنگ و چسبان، بالاپوشی آستینبلند و چکمه بود.
طوایف ماد
پس از تأسیس پادشاهی ماد، از شش طایفهٔ مادی نام میبرد و احتمالا پیش از تأسیس پادشاهی ماد همهٔ قبایل مذکور اصالتاً مادی نبودند:
- بوسیان
- پارتاکنیان
- استروخاتیان
- آریزانتیان
- بودیان
- مغان
از میان این طایفهها فقط آریزانتیان، بهمعنای «دارای اصل و نسب آریایی» دارای ریشهشناسی آشکار ایرانی است، این طایف در منطقه ملایر امروزی سکونت داشتهاند .
نابودی پادشاهی مادها
با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد ساخت شاهنشاهی ماد منحل شد. شاهنشاهی بزرگ ماد دورانی طولانی (۷۲۸-۵۵۰ پ.م.) را داشت و جای خود را به شاهنشاهی هخامنشی سپرد، که چیزی جز تداوم دولت و تمدن ماد با همان اقوام نبود.
« جاذبه های گردشگری به جا مانده از قوم مادها »
_ گنجینه سقز
_ مقابر صخرهای
_ کاخ دیاکو در هگمتانه
_ شیر سنگی همدان
سقوط ماد ها :
سر انجام در سال ۵۵۲ كوروش دوّم در مقابل پادشاه آن زمان ( آستياگ ) قيام کرد و پس از يك نبرد مادها استقلال خود از دست داده و به عنوان يك استان ( ساتراپي ) در می آيد .
البته پارس ها از هر قوم و قبيله اي به مادها نزديك ترند و از يك نژاد مي باشند . مادها پس از پيروزي پارسيان بر مادها در حكومت پارس ها ( هخامنشيان ) از امتيازات سياسي و اجتماعي و معافيّت مالياتي مانند پارس ها بر خوردار نبودند ولي در دولت هخامنشي مهمترين مٲموران دولتي و صاحب منصبان از ميان مادها نيز برگزيده شده بودند . مادها در ميان نيروهاي حافظ جان درباريان هخامنشيان بوده و نيز برخي از اعضاي ده هزار نفري جاويد را تشكيل مي داده اند .
اكباتان پايتخت مادها همچنان براي پادشاهي هخامنشي به عنوان نخستين پايگاه و پايتخت مي ماند .